Өнөөдөр дэлхий нийтийн жишиг хандлагын дагуу хүрээлэн буй орчин, байгаль дэлхийдээ ээлтэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, хог хаягдлыг дахин ашиглах,  эдийн засагт хэмнэлттэй шийдлийг гаргахын тулд төр засаг, хувийн хэвшлийнхэн, эрдэмтэн судлаачид ч бүгд дор бүрнээ ажиллаж, эрэл хайгуул хийн ажиллаж байна.  

   

     Японы Тохоку Их Сургуулийн профессор, Монгол улсын ШУТИС-ын зочин профессор Динил Пушпалал барилгын салбарын хөгжил нь хүрээлэн байгаа байгаль орчинд хэрхэн нөлөөлөх нөлөөллийг судлахын хамт байгаль орчинд ээлтэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх талаар олон сонирхолтой бүтээл туурвисан нэгэн. Түүнийг Монгол улсад ирээд буцахаас нь өмнө түүнтэй уулзаж ярилцсан юм.

 

     Танд энэ өдрийн мэндийг хүргэе. Таны монголд ирсэн хэрэг зорилгын тухай ярианаас ярилцлагаа эхлэе. 

 

      Би “Премиум Конкрит” ХХК-ийн хамт олны хамтран ажиллах саналын дагуу бетоны чанарыг сайжруулж, цементийн хэрэглээг багасгах, түүнийг орлуулах бүтээгдэхүүн болох цахилгаан станцын үнсийг бетон зуурмагтаа хэрхэн ашиглах талаарх туршилт, судалгаа шинжилгээ хийхээр энд ирсэн. 

Өнгөрсөн оны 6 сард “Бетоны олон улсын сургалт, семинар”  Улаанбаатар хотноо зохион байгуулагдаж, тэнд би “Бетон зуурмагт үнсийг ашиглах тухай” сэдвээр лекц уншсан. 

 

     Энэ үед хуралдааны гол зохион байгуулагч “Премиум Конкрит” ХХК-ийн гүйцэтгэх захирал О.Батмөнх хуралдааны дараа надтай уулзаж ярилцаад, хамтарч ажиллах санал тавьсан. Тэд үнсийг бетон зуурмагтаа хэрэглэн туршихыг, би үнстэй туршилт хийхийг хүсч байсан. Товчоор хэлбэл, бидний хүсэл зорилго давхацсан учраас бид энэ ажлыг эхлүүлэхээр ярилцаж тохирсон юм. Үүнийхээ дагуу 2 сард ирээд энд ажиллаж байна. 

 

      Би 2007 онд анх Монголд ирж барилгын салбарын хөгжилтэй танилцан, хүрээлэн буй орчинд нөлөөлөх нөлөөллийг судлахаар ирж байсан. Анх ирэхэд улаан тоосгон байшинтай хот намайг угтаж байсан бол өнөөдөр өөрчилөгдсөн. Ирээд ШУТИС-ын БИАС–ийн багш, профессор Я.Дүйнхэржавтай танилцсанаар хамтын ажиллагаа маань эхэлж, өнөөг хүртэл амжилттай үргэлжилж байна.  

 

 

       Монголын үнс дэлхий дээрх хамгийн сайн чанартай үнс. Би Энэтхэг, япон, хятад зэрэг олон газрын  үнсийг судлаад хооронд нь харьцуулж үзээд энэ дүгнэлтэнд хүрсэн. Би Монголын 4-р цахилгаан станцын үнсийг судалсан. Маш сайн үнстэй байсан нь миний энд ирэх бас нэгэн шалтгаан болсныг онцолмоор байна. 

 

     Үнсийг хэрэглэснээр илүү сайн чанарын бетон зуурмаг гаргаж авч болно. Чанар нь сайжирна. Хүрээлэн буй орчинд ээлтэй, эзийн засгийн хувьд хэмнэлттэй. Үнсийг бетон зуурмагт ашиглах нь Монголын хувьд анхдагч гэж хэлж болох ч дэлхийн бусад орнууд үнсийг ашиглах стандарттай байдаг. Үнсийг зуурмагт ашиглах Европын холбооны нэгдсэн стандарт гэж байдаг. Монголын эрдэмтэн багш нар ч энэ талаар судалгаа, шинжилгээний бүтээл туурвиж байгаа. Маш бага цементийн орцтойгоор үнсээр бат бэх сайтай тоосго гаргаж авсан Монгол оюутны бүтээлтэй танилцаж байсан.   

 

 

      Харьцаа нь ихэвчилэн 70х30 байдаг. 100кг цемент хэрэглэх байсан бол түүний   30 хувь нь үнс байх ёстой.  Ялангуяа маш их хэмжээний бетонд үнсийг ашиглавал илүү бат бөх бетон гаргаж авдаг.  Цемент нь устай урвалд орохоороо дулаан ялгаруулж, үүнээс болж хагарал үүсдэг. Харин үнсийг орлуулбал дулаан ялгарах нь багасдаг. Тиймээс далан хийхэд бас их хэрэгтэй. Энэ нь цементнээс даацтай бетон болохоос гадна үнийн хувьд  хямд болох юм.   

 

 

      Үнс бүхэн цементний оронд хэрэглэгдэх боломжтой гэж ойлгож болохгүй. Монголд 4-р цахилгаан станын үнс сайн тохирох ч тэндээс гарч байгаа үнс бүхэн болно гэсэн үг биш. Цахилгаан станцын  шатаах процесс өөр өөр байвал өөр өөр үнс гардаг. Станцаас гарч байгаа үнсний зарим хэсэг нь агаарт дэгддэг. Дээшээ хөөрч байгаа үнсийг цахилгаан соронзонгоор татан авч бетон зуурмагт ашиглах боломжтой үнсийг гаргаж авна.  Хэрвээ шатаалтын үйл ажиллагаа буруу, дутуу байвал шатаагдаагүй карбоны хэсгүүд үлддэг. Дутуу шатсан үнснүүд дээш хөөрөхгүй. Бүрэн шатаасан үнснээс сайн чанарын бүтээгдэхүүн гарна.  

 

 

       Нэг тонн цемент үйлдвэрлэхэд 800 кг нүүрс хүчлийн хийг ялгардаг. Тэгвэл шатаасан үнсийг дахин шатаахад ямар ч хий ялгарахгүй. Цахилгаан станцаас гарсан үнсийг  усаар угаан үйлдвэрээсээ 3-4 км-ийн цаана байрлах үнсэн бассейн гэх том нууранд юүлдэг. Хэдэн жилийн дараа энэ байгууламж дүүрэхэд үнсээр дүүрсэн, ашиглах боломжгүй талбай л үлддэг гэж бодохоор харамсалтай. Тиймээс цахилгаан станцаас гарч байгаа үнсний тодорхой хэсгийг барилгын  материал болгон ашиглах нь зүйтэй гэж боддог.  

 

  

      Монголын хувьд цахилгаан станцууддаа зөвхөн нүүрсийг хэрэглэдэг. Өөр химийн найрлагатай бүтээгдэхүүн ордоггүй.  Монголын 4-р  цахилгаан станцын үнсийг судлахад тодорхой хэмжээгээр цацраг идэвхит бодисыг агуулж байсан ч хүний биед нөлөөлөх нөлөөллөөс хамаагүй бага байсан. Ер нь дэлхий дээр цацраг идэвхит бодисын агууламжгүй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл бага л байх. Нөгөө талаар үнсийг дангаар нь бус бусад түүхий эдтэй хольж хэрэглэх учраас цацрагийн хэмжээ буурдаг.

 

      Та бүгдийн хамтын ажиллагаа болсон судалгааны үр дүн хэрхэн гарав? Үйлдвэрлэлд хэзээнээс нэвтрүүлэх вэ? 

 

      “Премиум Конкрит” компани дээр очиж үзэхэд судалгаа хийхэд хангалттай бүхий л багаж хэрэгсэл байсан. Судалгааны ажил бол маш хэцүү, орчноо өөрчилөөд л дахин дахин туршилт хийдэг. Баг хамт олон маань цаг заваа гаргаад сэтгэл гарган оролцсон учраас судалгааны үр дүн маш гайхамшигтай гарсан. Азаар гэж хэлмээр ч юм шиг. Учир нь иймэрхүү судалгаанд  маш урт хугацаа шаардагддаг бол бид ердөө 2 хоногт өндөр бат бэхтэй үр дүнг богино хугацаанд гаргаж авч чадсан.  Үүндээ сэтгэл үнэхээр хангалуун байна.  Үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх эсэхийг тухайн компани мэдэх байх аа. 

 

 

      Монгол улс өргөн уудам нутаг дэвсгэртэй, цөөн хүн амтай.  Тиймээс хөдөө орон нутгийг хооронд нь  холбосон дэд бүтцийг сайжруулах, цутгамал бетон болон бетон  зуурмаг ашиглах хэрэгтэй.  Улаанбатаар хотын хувьд нягтрал ихтэй учраас барилга, зам, гүүрийг барих барихдаа хот төлөвлөлтөө алс хэтийг харсанаар хийж, түүндээ тулгуурлан бүтээн байгуулах хэрэгтэй. 

 

Ярилцсан Ж.Оюунчимэг